ΚΕ. ΠΩΣ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ, ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΝΕΤΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ Από το βίο του αγίου Αντωνίου

 Ο ΜΕΓΑΣ Αντώνιος έλεγε: Όλη μας την προσοχή πρέπει να τη δίνουμε στην ψυχή περισσότερο παρά στο σώμα. Να παραχωρούμε βέβαια στο σώμα λίγο χρόνο για τις (φυσικές) ανάγκες του, όλο τον καιρό μας όμως να τον αφιερώνουμε στην ψυχή και να επιδιώκουμε την ωφέλεια της, όχι μόνο για να μην παρασύρεται από τις ηδονές του σώματος, άλλ' απεναντίας μάλιστα, να χρησιμοποιεί αυτή το σώμα σαν δούλο. Γιατί αυτό το νόημα έχουν τα λόγια του Σωτήρος: «Μη μεριμνήστε λέγοντες, τι φάγωμεν ή τι πίωμεν, και μη μετεωρίζεσθε πάντα γαρ ταύτα τα έθνη τον κόσμου επιζητεί οίδε γαρ ο πατήρ υμών ο ουράνιος ότι χρήζετε τούτων απάντων ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν αυτόν, και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν» (πρβλ. Ματθ. 6:3133). Από το βίο της αγίας Συγκλητικής Η μακαριά Συγκλητική έλεγε: Κάθε άσκηση δεν είναι γνήσια. Γιατί υπάρχει και άσκηση πού την αυξάνει ο εχθρός της ψυχής μας. Και οι μαθητές του, άλλωστε, αυτό κάνουν. Πώς όμως θα ξεχωρίσουμε τη θεία και βασιλική άσκηση από την τυραννική και δαιμονική; Ασφαλώς από το μέτρο. Γιατί παντού βλάπτει ή έλλειψη του μέτρου. Μη χρησιμοποιήσεις λοιπόν από την πρώτη στιγμή όλο τον οπλισμό σου, για να μη μείνεις άοπλος στον πόλεμο και πιαστείς εύκολα αιχμάλωτος (από τον εχθρό). Οπλισμός μας είναι το σώμα και στρατιώτης ή ψυχή. Να φροντίζεις και για τα δύο όσο χρειάζεται. Όταν είσαι νέος και υγιής, να νηστεύεις γιατί θα έρθουν τα γεράματα με τις αρρώστιες, (και δεν θα μπορείς πια). Να νηστεύεις με ακρίβεια αλλά και με διάκριση. Πρόσεχε, μην τυχόν ο εχθρός (διάβολος) εισχωρήσει στην «εμπορία» σου της νηστείας. Να φανείς έμπειρος τραπεζίτης, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου (Ματθ. 25:27) και ν' αναγνωρίζεις αλάθητα την (αυθεντική) βασιλική μορφή, πού είναι χαραγμένη (πάνω στα νομίσματα). Γιατί υπάρχουν και νομίσματα παραχαραγμένα. Είναι κι αυτά φτιαγμένα από (το ίδιο υλικό, δηλαδή το) χρυσάφι, έχουν όμως διαφορά στη χαραγμένη μορφή. Το χρυσάφι λοιπόν είναι ή νηστεία, ή εγκράτεια, ή ελεημοσύνη. (Όσο για το χάραγμα), και οι Έλληνες (δηλαδή οι ειδωλολάτρες), αποτυπώνουν στα νομίσματα κάποια δική τους τυραννική μορφή. Άλλα και οι αιρετικοί καμαρώνουν μ' αυτές (τις παραχαράξεις). Εσύ λοιπόν να τους προσέχεις, να τους αποφεύγεις σαν παραχαράκτες και να φροντίσεις με επιμέλεια να μη ζημιωθείς, μπλέκοντας, σαν άπειρος, με τα έργα τους. Από το Γεροντικό Ο άββάς Ποιμήν είπε: Όλες οι υπερβολές προέρχονται από τους δαίμονες. Ένας κυνηγός άγριων ζώων, πού βρέθηκε στην έρημο, είδε τον αββά Αντώνιο να αστειεύεται με τους αδελφούς (και σκανδαλίστηκε). Θέλοντας λοιπόν ο γέροντας να του δείξει ότι πρέπει πότεπότε να δείχνουμε συγκατάβαση στους αδελφούς, του λέει: Βάλε ένα βέλος στο τόξο σου και τέντωσε το Ό κυνηγός έκανε ότι του είπε και τέντωσε (το τόξο). Τέντωσε το κι άλλο, τον πρόσταξε ο αββάς. Μα αν το τεντώσω πάρα πολύ, παρατήρησε ο κυνηγός θα σπάσει το τόξο. Έτσι συμβαίνει και στο έργο του Θεού, του εξήγησε τότε ο γέροντας. Αν τεντώσουμε πάρα πολύ το σκοινί της ψυχικής αντοχής των αδελφών,(ζητώντας τους υπερβολικά αυστηρή άσκηση),σύντομα θα καταβληθούν. Πρέπει λοιπόν, όταν το ζητάει ή περίσταση, να δείχνουμε συγκατάβαση στους αδελφούς. Ό άββάς Ισαάκ επισκέφθηκε τον άββά Ποιμένα. και όταν τον είδε να ρίχνει λίγο νερό στα πόδια του, του λέει με το θάρρος πού είχε απέναντι του: Πώς μερικοί σκληραγώγησαν το σώμα τους με μεγάλη αυστηρότητα; Και ο άββάς Ποιμήν αποκρίθηκε: Εμείς δεν μάθαμε να είμαστε σωματοκτόνοι, αλλά παθοκτόνοι. Ένας γέροντας είπε: Υπάρχει άνθρωπος πού τρώει πολύ, και ακόμα πεινάει. και υπάρχει άλλος πού τρώει λίγο, και χορταίνει. Εκείνος πού τρώει πολύ και (έγκρατεύεται ώστε να) πεινάει ακόμα, θα έχει περισσότερο μισθό από αυτόν πού τρώει λίγο και χορταίνει. Ό ίδιος γέροντας είπε: Αν το σώμα σου είναι ασθενικό, ικανοποίησε το ανάλογα με τις ανάγκες του, μην τυχόν αρρωστήσει και ζητάει (ιδιαίτερα) φαγητά και επιβαρύνει άλλον αδελφό για να το υπηρετεί. Κάποιος αδελφός ρώτησε ένα γέροντα: Με ποιο μέτρο πρέπει να νηστεύω; Να μη δοκιμάσεις να ξεπεράσεις ποτέ τα καθιερωμένα. Γιατί πολλοί, θέλοντας να κάνουν περισσότερα, δεν μπόρεσαν υστέρα ούτε το λίγο να πραγματοποιήσουν Σε μια πανήγυρη, στο όρος του αββά Αντωνίου, κάποιος από τους γέροντες πήρε ένα δοχείο με κρασί, πού βρέθηκε εκεί, κι ένα ποτήρι, και πήγε στον αββά Σισώη. Γέμισε το ποτήρι και του το πρόσφερε. Εκείνος το ήπιε. Του έδωσε και δεύτερο. Το ήπιε κι αυτό. Όταν όμως του γέμισε και τρίτο, δεν το πήρε . Σταμάτα αδελφέ, του είπε. Η μήπως δεν ξέρεις πώς υπάρχει σατανάς; Άντιόχου του Πανδέκτη Νηστεία είναι ή λήψη τροφής όχι μόνο σε μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά και σε μικρή ποσότητα. και άσκηση δεν είναι το να τρώει κανείς κάθε δύο ή τρεις ήμερες, αλλά το να μην τρώει ποικιλία φαγητών. Άσκηση δηλαδή σημαίνει γεύμα λιτό, με ένα μόνο φαγητό. Ή νηστεία πάλι είναι άλογη, αν νηστεύει κανείς στον καθορισμένο καιρό, την ώρα όμως του γεύματος ορμάει ασυγκράτητα στο τραπέζι και δένει μαζί με τη σάρκα και το νου στην απόλαυση των φαγητών. Του αββά Ησαΐα Αν οι δαίμονες σε παρακινήσουν σε άσκηση, πού είναι πάνω από τις δυνάμεις σου, μην τους ακούσεις. Γιατί θερμαίνουν τον άνθρωπο (με ζήλο) σε κάθε πράγμα πού δεν μπορεί (να κατορθώσει), μέχρι να πέσει στα χέρια τους και να χαρούν, επειδή τον νίκησαν. Εσύ λοιπόν δώσε στο σώμα σου ό,τι χρειάζεται, ώστε να σηκωθείς (από το τραπέζι) ενώ θα θέλεις να φας λίγο ακόμα. Μην τρως τίποτα ηδονικά, με γευστική απόλαυση, είτε ωφέλιμο είτε βλαβερό. Αν χρειαστεί να πιεις κρασί, να πάρεις μόνο μέχρι τρία ποτήρια και να μην παραβείς την εντολή (Α' Τιμ. 5:23) για χάρη φιλίας. Να μην τρως υπερβολική ποσότητα φαγητού, για να μην ξαναπέσεις στα προηγούμενα αμαρτήματα σου. Να μην αγαπήσεις τόσο το κρασί, ώστε να φτάνεις να μεθάς, για να μη στερηθείς την ευφροσύνη του Θεού. Ή άσκηση της ψυχής είναι το μίσος του περισπασμού και (ή άσκηση) του σώματος είναι ή στέρηση. Ό ξεπεσμός της ψυχής είναι ή αγάπη του περισπασμού· και ή διόρθωση της είναι ή ησυχία (πού γίνεται) με επίγνωση (του σκοποί της). Αν θέλεις, αδελφέ, να προσφέρεις τη μετάνοια σου στο Θεό, φυλάξου από το πολύ κρασί. Γιατί αυτό ανανεώνει όλα τα πάθη και διώχνει το φόβο του Θεού από την ψυχή. Του αγίου Διαδόχου. Όπως όταν το σώμα είναι βαρύ από πολλά φαγητά, κάνει το νου δειλό και δυσκίνητο, έτσι και όταν, αντίθετα, ατονεί από τη μεγάλη εγκράτεια, κάνει το θεωρητικό μέρος της ψυχής να γίνεται σκυθρωπό και ν' αποφεύγει τους λόγους Πρέπει λοιπόν να κανονίζουμε τις τροφές ανάλογα με την κατάσταση του σώματος, ώστε όταν αυτό είναι υγιές, να χαλιναγωγείται όπως πρέπει, και όταν είναι άρρωστο, να περιθάλπεται με μέτρο. Γιατί δεν πρέπει να ατονεί στο σώμα ο αγωνιστής, αλλά να έχει την απαραίτητη αντοχή για τον αγώνα, ώστε και οι σωματικοί κόποι να συμβάλλουν ανάλογα στην κάθαρση της ψυχής. Ή νηστεία βέβαια αυτή καθεαυτή είναι αφορμή για καύχηση, αλλά όχι απέναντι στο Θεό. Γιατί δεν είναι παρά ένα εργαλείο, πού βοηθάει όσους θέλουν ν' αποκτήσουν σωφροσύνη. Δεν πρέπει λοιπόν οι αγωνιστές της ευσέβειας να έχουν μεγάλη ιδέα γι' αυτήν, αλλά μόνο να περιμένουν με πίστη στο Θεό την εκπλήρωση του σκοποί τους. Γιατί κι εκείνοι πού γνωρίζουν καλά μια τέχνη, δεν καυχιούνται ποτέ για τα εργαλεία της τέχνης τους, αλλά περιμένει ο καθένας το αποτέλεσμα της δουλειάς του, για να δείξει μ' αυτό την ικανότητα του. Όταν ή γη ποτίζεται με μέτρο, αποδίδει καθαρό και πολλαπλάσιο το σπόρο πού της έριξαν, ενώ όταν δέχεται υπερβολική βροχή, φέρνει μόνο αγκάθια και τριβόλια. "Έτσι και ή γη της καρδιάς, αν μεταχειριζόμαστε με μέτρο το κρασί, παράγει καθαρά τα φυσικά σπέρματα της, και όσα σπείρονται σ' αυτήν από το Άγιο Πνεύμα τα δίνει θαλερά και πολύκαρπα. "Αν όμως βραχεί από την πολυποσία, τότε όλοι οι λογισμοί της γίνονται πραγματικά αγκάθια και τριβόλια. Του αββά Κασσιανού Οι πατέρες μας δεν έχουν παραδώσει σε όλους έναν κανόνα νηστείας ούτε έναν τρόπο διατροφής ούτε την έλλειψη μέτρου, γιατί δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη, λόγω είτε ηλικίας είτε ασθένειας είτε καλύτερης συνήθειας του σώματος. Έχουν όμως παραδώσει σε όλους ένα σκοπό, ν' αποφεύγουμε την αφθονία και ν' αποστρεφόμαστε το χορτασμό της κοιλίας. Ή ασθένεια του σώματος δεν είναι αντίθετη με την καθαρότητα της καρδιάς, όταν δώσουμε στο σώμα εκείνα πού απαιτεί ή ασθένεια, όχι ότι θέλει ή ηδονή. Τις τροφές Τις χρησιμοποιούμε τόσο, όσο χρειάζεται για να ζήσουμε, όχι για να σκλαβωθούμε στις ορμές της επιθυμίας. Ή μετρημένη και μέσα σε λογικά όρια τροφή βοηθάει στην υγεία του σώματος, δεν αφαιρεί την αγιότητα. Ακριβής κανόνας εγκράτειας, παραδομένος από τους πατέρες, είναι τούτος: Αυτός πού τρώει, να σταματήσει όσο έχει ακόμα λίγη όρεξη, πριν δηλαδή χορτάσει. και ο απόστολος, πού είπε να μη φροντίζουμε για την ικανοποίηση των επιθυμιών της σάρκας (Ρωμ. 13:14), δεν εμπόδισε την αναγκαία κυβέρνηση της ζωής, άλλ' απαγόρευσε τη φιλήδονη φροντίδα.